Nata me hënë

Ismail KADARE

Kur Ismail Kadare shkroi "Nata me hënë" mendonte se kishte bërë një novelë lirike, intimiste dhe ja përsëri rojet besnike të regjimit çirreshin si në rastin e "Koncert në fund të stinës", tre vjet më parë. Në këtë rast kishte qenë pak pas "vetëvrasjes" misterioze të kryeministrit. E vërteta është se "Nata me hënë" nuk është një roman i pafajshëm.

Ai tingëllon si një mbrojtje për respektimin e individit përpara kësaj "neve" mbytëse, përgjuese, oruelliane. Shoqëria e gjurmon jetën private të heroinës, vajzës së re Mariana, dhe regjimi përzihet në çështjet morale të grigjës së vet, i kolektivizon fatet njerëzore. "Pasi kujtoi edhe një herë shqetësimin e Partisë për lumturinë e njerëzve", lexojmë në kapitullin IX.

Mariana është viktimë e një hetimi të vërtetë të jetës së saj private, që është e sanksionuar me një superstrukturë, që jep diploma të sjelljes së mirë apo qorton, siç e kemi parë tashmë te "Dimri i vetmisë së madhe", pas prishjes së fejesës së Besnikut me Zanën.Në romanin në fjalë gjithçka nis nga një mistifikacion i vogël, i kurdisur prej armiqve të Marianës dhe pak nga pak merr përmasa të tilla, që gati prekin tragjedinë e që, nga disa aspekte, na kujton "Shakanë" e Milan Kunderës.