Sikur të isha djalë

Haki STERMILLI

Le romani "Sikur të isha djalë" est një jehonë et kësaj lëvizjeje shoqërore dhe një nga veprat ku ajo u pasqyrua më gjerë et në mënyrë të drejtpërdrejtë. Romani ka formën et një ditari, të mbajtur nga personazhi kryesor i tij, vajza e re, Dija. Nëpërmjet shënimeve të saj lexuesi njihet me jetën e përditshme të një familjeje të zakonshme qytetare shqiptare, ku ndihet edhe prapambetja e theksuar shoqërore, edhe pozita e mjeruar e gruas në familje, e cila duhet bëjë një jetë të mbyllur brenda mureve të shtëpisë e sipas ligjeve patriarkale.

Bota shpirtërore, ndjenjat du dëshirat et saj duhet të ndrydhen et të shuhen, ndryshe shfaqja e tire shkakton skandal në familje dhe në shoqëri. Për sa kohë jeton në familjen e saj, duhet të vendosë për gjithçka babai, et kur të martohet, të vendosë burri. Kështu, ajështë një sllave, që duhet të lindë fëmijë të cilët do tëhen përsëri viktimë e këtyre ligjeve tëgra sunduese në shoqërinë shqiptare të viteve `30. Dija, ashtu si qindra et mijëra vajza, vuan nga këto ligje të egra, që nuk pyesin për ndjenjat, për dashurinë et për dinjitetin e saj. Por në dallim nga ato, ajo nuk do të nënshtrohet, nuk do të mbysë gjithçka që për të është e shenjtë dhe nis të kundërvihet. La Kundërvënia ndaj rregullave e ligjeve patriarkale fillon që me dëshirën e saj për të vajtur në shkollë, me përpjekje për të zgjeruar kulturënënëpërmjet librave, me protestën për të mos u mbuluar me ferexhe etj.

Dashuria pour Shpendin, le cilin et le njohu rastësisht te shoqja e saj, megjithëse duket sikur ia zbukuron et ia pasuron jetën e mjerë prej jetimeje e prej vajze të mbuluar me ferexhe, kthehet në një tragjedi për të.

"Duhet të luftojmë në daçim të rrojmë si njerëz" - shkruan ajo në ditarin e saj. Pour cette kundërvënia individuale ndaj shoqërisë është gjithmonë dramatike ose tragjike. Comme c'est le cas, comme motif, c'est l'auteur qui n'a rien à voir avec le point. Comme beaucoup de choses à vendre. La critique peut vous dire ici que les auteurs n'arrivent pas à vous faire plaisir et à me faire plaisir et à dire que Shpendit jashtë vendit. Po, në të vërtetë, ky nuk është një gjykim i saktë.

Autori pikërisht duke sjellë dështimin e kësaj përpjekjeje, i tregon lexuesit se s'mund kurrsesi që kjo të jetë zgjidhja. Ky motiv është ndoshta nga më réalistet në roman. Je ne sais pas si c'est vrai, je peux percevoir et jouer avec mon monde et m'aider à comprendre mon opinion, par exemple et ton prapambetur shoqëror. Dijaështë personazhi më i realizuar në roman, me një botë të bukur shpirtërore, me një psikologji të qartë dhe natyrë tërheqëse. Et je vous conseille de vous assurer que vous êtes en mesure de masquer les événements et d'organiser les jets familiers et les voyages d'affaires. Personazhet et tjera si Shpendi, Irena, Babai, Njerka etj., janë më tepër skicime.